Πρόωρος τοκετός: Πως επηρεάζεται από τις αντίξοες εμπερίες στην παιδική ηλικία της μητέρας;

Είτε οι επαγγελματίες υγείας, είτε ο περίγυρος συχνά συμβουλεύουν τις εγκυμονούσες γυναίκες να επιδιώκουν μία χαλαρή καθημερινότητα χωρίς στρες καθώς φαίνεται πως το στρες αυτή την περίοδο μπορεί να επηρεάσει την εγκυμοσύνη και το έμβρυο μακροπρόθεσμα (κάτι το οποίο αποδεικνύεται και ερευνητικά). Τι συμβαίνει όμως με το στρες που έχει βιώσει η μητέρα σε όλη τη διάρκεια της ζωής της; Τις εμπειρίες που πιθανώς «κουβαλάει» από όταν ήταν παιδί;

Oι αντίξοες εμπειρίες ζωής ή Adverse Childhood Experience (ACEs) όπως ονομάζονται στα αγγλικά επηρεάζουν την ζωή των περισσότερων ανθρώπων καθώς σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα σχεδόν τα ¾ των εφήβων αναφέρουν πως έχουν βιώσει τουλάχιστον 1 ACE εμπειρία, ενώ το 28% περισσότερες από 1 (Broekhof et al., 2022). Αν και οι αριθμοί αυτοί αλλάζουν ανάλογα με την έρευνα και τον πληθυσμό τα ποσοστά δεν διαφέρουν σε πολύ μεγάλο βαθμό.

 

Οι ACEs εμπειρίες χωρίζονται σε 3 μεγάλες κατηγορίες:

 

• • Βία (σωματική, συναισθηματική, σεξουαλική)

• • Παραμέληση (σωματική, συναισθηματική, πρόσφατα προστέθηκε και η εκπαιδευτική παραμέληση)

• • Οικογενειακές δυσλειτουργίες (ψυχικές διαταραχές, ενδοικογενειακή βία, διαζύγιο, χρήση ουσιών, φυλάκιση)

 

 

Οι εμπειρίες αυτές επηρεάζουν πολυεπίπεδα τη ζωή του ατόμου σε βιολογικό, συναισθηματικό και συμπεριφορικό επίπεδο επιδρώντας στην υγεία του ανάλογα με την ύπαρξη ή την απουσία της ανθεκτικότητας και άλλων προστατευτικών παραγόντων (Bellis et al., 2018).

Ο εγκέφαλός μας, ειδικά κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, είναι εύπλαστος και διαρκώς μεταβαλλόμενος, και μέσα από τα βιώματά μας χαράζονται «μονοπάτια» όπως τα ονομάζουμε, κάτι σαν μοτίβα που μας καθοδηγούν στο πως να αντιδρούμε και να αλληλεπιδρούμε με τον εξωτερικό και εσωτερικό μας κόσμο. Ανάλογα με τις ατομικές εμπειρίες και τις συγκυρίες που μεγαλώνει ένα παιδί αυτά τα μονοπάτια μπορεί να είναι λειτουργικά και να ευοδώνουν την πορεία της μετέπειτα ζωής του, αλλά μπορεί να είναι και δυσλειτουργικά.

Οι αντίξοες εμπειρίες ζωής επιδρούν στη λειτουργία του οργανισμού

Όταν ένα παιδί βρίσκεται σε μία διαρκή κατάσταση στρες, λόγω εμπειρίας ή εμπειριών ACEs, τότε ο εγκέφαλός του «χαράσει» τα μονοπάτια του βασισμένος σε αυτές τις εμπειρίες, επηρεάζοντας τα μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αντίδραση στο στρες, τις αναμνήσεις, τη λογική σκέψη και τη λύση αποφάσεων. Αυτά είναι η αμυγδαλή και ο ιππόκαμπος, ο προμετωπιαίος λοβός και η πρόσθια έλικα του προσαγωγίου. Φυσικά όλα τα μέρη του εγκεφάλου αλληλοεπιδρούν και έχουν λόγο στη λειτουργία των υπολοίπων μερών του εγκεφάλου, τα παραπάνω όμως είναι αυτά που αναφέρονται περισσότερο στα ερευνητικά δεδομένα σχετικά με τις ACEs εμπειρίες.

Οι επιδράσεις των ACEs στην λειτουργία του νευρικού συστήματος αυξάνουν τον κίνδυνο το άτομο να αναπτύξει κάποια ψυχική διαταραχή όπως κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες, οριακή διαταραχή προσωπικότητας και εθισμούς (Ηerzog & Schmahl, 2018).

Ο τρόπος που κάθε παιδί επηρεάζεται από αυτές τις εμπειρίες είναι διαφορετικός και εξαρτάται από την ίδια την εμπειρία και τα χαρακτηριστικά της, από την ηλικία του παιδιού, τα εφόδια και τις συγκυρίες που θα συναντήσει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.

 

Η σχέση αντίξοων εμπειριών παιδικής ηλικίας και πρόωρου τοκετού

Οι ACEs φαίνεται πως σχετίζονται με τις πιθανότητες πρόωρου τοκετού, με τις μητέρες που έχουν βιώσει πάνω από 4 τέτοιες εμπειρίες να είναι 4 φορές πιο πιθανό να έχουν έναν πρόωρο τοκετό (δηλαδή 1 στις 10; Hardcastle et al; 2022).

To στρες είναι μία λειτουργία του οργανισμού μας που σε καταστάσεις κινδύνου την χρησιμοποιούμε για προστασία, καθώς μπαίνουμε σε μία κατάσταση εγρήγορσης. Στις περιπτώσεις που ένα μεγάλο μέρος της καθημερινότητας μπορεί να βιώνεται ως «κατάσταση κινδύνου» και για μεγάλο χρονικό διάστημα, το σύστημα του στρες παραμένει μονίμως ενεργοποιημένο. Αυτό ονομάζεται Τοξικό Στρες.

Οι επιπτώσεις του τοξικού στρες που μπορεί να οδηγήσουν σε έναν πρόωρο τοκετό είναι:

•  Υψηλή πίεση στο αίμα, παχυσαρκία και διαβήτης: Τα άτομα με αντίξοες εμπειρίες στην παιδική τους ηλικία έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν διαταραχές όπως η υπέρταση, ο διαβήτης και η παχυσαρκία (Alio, 2017). Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα αυτές οι τρεις καταστάσεις σχετίζονται μεμονομένα με την πιθανότητα πρόωρου τοκετού, ενώ αν συνυπάρχουν μεταξύ τους οι πιθανότητες για πρόωρο τοκετό αυξάνονται ακόμη περισσότερο (Berger et al., 2020).

•  Aνοσοποιητικό σύστημα και κυτοκίνες: Το βίωμα αντίξοων εμπειριών στην παιδική ηλικία σχετίζεται με σωματικά προβλήματα στην ενήλικο ζωή, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, επείδη οι εμπειρίες αυτές επιδρούν στο ανοσοποιητικό σύστημα του ατόμου (Ηerzog & Schmahl, 2018). Τα υψηλά επίπεδα κορτιζόλης (της ορμόνης που παράγεται όταν ο οργανισμός μας βρίσκεται σε στρες) οδηγούν στην απελευθέρωση κυτοκίνων (πρωτεϊνών που εμπλέκονται στις φλεγμονώδεις αντιδράσεις του οργανισμού), οι οποίες έχουν σχετιστεί με τον πρόωρο τοκετό και το μικρό για την ηλικία βρέφος (Miller et al., 2021).

• Συμπεριφορές υγείας (αλκόολ, κάπνισμα κ.α.): Οι εμπειρίες ACEs σχετίζονται με την υιοθέτηση επιβλαβών συμπεριφορών για την υγεία στην ενήλικη ζωή όπως είναι το κάπνισμα, το αλκοόλ, η κακή διατροφή που σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την πιθανότητα πρόωρου τοκετού, αλλά και άλλων επιπτώσεων στο βρέφος (Hardcastle et al., 2022)

• Ψυχικά προβλήματα: Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα άτομα που έχουν βιώσει αντίξοες συνθήκες στην παιδική τους ηλικία είναι πιο επιρρεπή στην εμφάνιση ψυχικών προβλημάτων. Οι γυναίκες που αντιμετωπίζουν ψυχικά προβλήματα έχουν 50% μεγαλύτερο κίνδυνο να γεννήσουν πρόωρα. Σύμφωνα με τα πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα 1 στις 10 γυναίκες που επισκέφθηκαν υπηρεσίες ψυχικής υγείας πριν από την εγκυμοσύνη τους γέννησαν πρόωρα (Langham et al., 2023).

 

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι επαγγελματίες υγείας που παρακολουθούν κάθε μητέρα κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης να έχουν γνώση του προσωπικού και οικογενειακού ιστορικού της μητέρας, φυσικά τηρώντας το απόρρητο, με σκοπό την καλύτερη φροντίδα και υποστήριξη της γυναίκας. Έτσι, μπορούν να υιοθετηθούν καλύτεροι τρόποι πρόληψης, φροντίδας και αντιμετώπισης οποιαδήποτε κατάστασης με επίκεντρο την υγεία της μητέρας και του παιδιού της.

Φυσικά, ο επίλογος για την παρουσίαση τέτοιου είδους δεδομένων δεν θα μπορούσε να μην αναφέρεται στην ευθύνη της κοινωνίας, της πολιτείας και του κράτους για ριζικές αλλαγές στην παιδεία, το σύστημα πρόνοιας και προστασίας των παιδιών με σκοπό τη μείωση όλων των επιπτώσεων που έχουν τα βιώματα των αντίξοων συνθηκές στην παιδική ηλικία.

—

Βιβλιογραφία:

Alio, A. (n.d.). TOXIC STRESS AND MATERNAL AND INFANT HEALTH: A Brief Overview and Tips for Community Health Workers. https://www.urmc.rochester.edu/MediaLibraries/
URMCMedia/finger-lakes-regional-perinatal/documents/Toxic-Stress-27June2017_Final.pdf

Bellis MA, Hughes K, Ford K, Hardcastle KA, Sharp CA, Wood S, et al. Adverse childhood experiences and sources of childhood resilience: a retrospective study of their combined relationship with child health and educational attendance. BMC Public Health. 2018.

Berger H, Melamed N, Davis BM, Hasan H, Mawjee K, Barrett J, et al. (2020) Impact of diabetes, obesity and hypertension on preterm
birth: Population-based study. PLoS ONE 15(3): e0228743

Broekhof, R., Nordahl, H. M., Bjørnelv, S., & Sara Germans Selvik. (2022). Prevalence of adverse childhood experiences and their co-occurrence in a large population of adolescents: a Young HUNT 3 study. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 57(12), 2359–2366.

Hardcastle, K., Ford, K., & Bellis, M. A. (2022). Maternal adverse childhood experiences and their association with preterm birth: secondary analysis of data from universal health visiting. BMC Pregnancy and Childbirth, 22(1).

Herzog, J., & Schmahl, C. (2018). Adverse Childhood Experiences and the Consequences on Neurobiological, Psychosocial, and Somatic Conditions Across the Lifespan. Frontiers in Psychiatry, 9.

Miller, E. S., Fleming, O., Ekpe, E. E., Grobman, W. A., & Heard-Garris, N. (2021). Association Between Adverse Childhood Experiences and Adverse Pregnancy Outcomes. Obstetrics & Gynecology.

Sulaiman, S., Shahirose Premji, Farideh Tavangar, Yim, I. S., & Lebold, M. (2021). Total Adverse Childhood Experiences and Preterm Birth: A Systematic Review. Maternal and Child Health Journal, 25(10), 1581–1594.